Z dziejów pomnika Tadeusza Kościuszki w Radziejowie [zdjęcia]

W 2017 roku przypadnie 30. rocznica odbudowy pomnika znakomitego Polaka, Tadeusza Kościuszki przez społeczeństwo Radziejowa. Warto, więc przypomnieć garść faktów, zgodnie z zasadą „tyle jesteśmy warci, ile po nas zostanie…”.

W tym miejscu dodam, że pomnik Naczelnika wzniesiony w 100. Rocznicę jego zgonu (1917) i zburzony przez Niemców w 1940 r. został odbudowany w 1987 r. Pomnik Tadeusza Kościuszki w Radziejowie – pomnik Tadeusza Kościuszki zlokalizowany w Radziejowie. Upamiętnia kilkutygodniowy pobyt Kościuszki na Kujawach (m.in. we Włocławku i Radziejowie), w 1790, kiedy to wypełniał zadania Komisji Wojskowej Obojga Narodów.

Monument ufundowano jeszcze przed ukończeniem działań wojennych I wojny światowej w 1917 na setną rocznicę zgonu Naczelnika, a poświęcono 3 maja 1918. Naziści niemieccy zniszczyli go podczas II wojny światowej (1940). Kilka elementów pomnika, z narażeniem życia, zabrali i przechowali podczas okupacji mieszkańcy miasta. W 1982 podjęto starania o odbudowę monumentu – inicjatorem było Towarzystwo Miłośników Kujaw. Zebrano składki od darczyńców z miast Kujaw i Pomorza.

Autorem odbudowanego pomnika by Giotto Dymitrow z Konina, a uroczystość odsłonięcia miała miejsce 11 października 1987 w obecności żołnierzy z 1. Warszawskiej Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Aktu odsłonięcia dokonał generał Henryk Szafrański – szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego we Włocławku. Oddano salwę honorową, odbyły się też pokazy musztry paradnej. Wystartował również balon Tadeusz Kościuszko.

Myślę, że warto nieco o tym pomniku opowiedzieć.

Był rok 1917 i nie było jeszcze niepodległej Polski, o której Polacy śnili i za którą wciąż krew przelewali. Powstanie pomnika Tadeusza Kościuszki był pierwszym zwiastunem odrodzenia Ojczyzny. Pomysłodawcą budowy był ksiądz Mateusz Grabowski, który poddał myśl uczczenia stulecia śmierci Wodza na stulecie śmierci przypadające w 1917 roku pomnika Tadeusz Kościuszki. Budowę sfinansowano były z datków zbieranych podczas kwest i specjalnie organizowanych zabaw. Gotowa rzeźba wiosną 1918 roku została przywieziona do Radziejowa i ustawiona na środku rynku. Ceremonia uroczystego poświęcenia odbyła się 3 maja 1918 roku.

„Tadeuszowi Kościuszce w setną rocznicę zgonu 1917 roku – Rodacy” – taki napis widnieje na pomniku bohatera narodowego a podstawę zdobi wyrzeźbiony Herb miasta Radziejowa z Orłem. Radziejowa Jak wynika z inskrypcji umieszczonej na cokole pomnika, został on wyrzeźbiony i postawiony na rynku miasta w roku 1917, staraniem miejscowego społeczeństwa, które w ten sposób chciało oddać hołd Tadeuszowi Kościuszce – postaci stanowiącej symbol patriotyzmu i narodowo – wyzwoleńczych zmagań Polaków. Starano się odnaleźć Akt Erekcyjny, jak i spis Honorowego Komitetu Budowy Pomnika. Niestety się to nie udało. Z przekazów ustnych wiadomo, że taki komitet powstał w roku 1916. Trzeba jednak stwierdzić, że komitet powstał i musiał sprawnie działać, czego efektem było odsłonięcie i poświęcenie pomnika już w 1917 r.

Inicjatorem wniesienia pomnika był właściciel majątku Broniewek, Pan Włodzimierz Chrząstowski. Dzięki niemu powstał Komitet Obywatelski, został sprowadzony jasny piaskowiec z kamieniołomów „Rakowiczki” obok Bolesławca. Jest bardzo prawdopodobnie ,że został wybrany przewodniczącym Komitetu Obywatelskiego. To dzięki niemu było w jego majątku możliwe wyżywienie przez długie tygodnie ekip pracujących przy pracach kamieniarsko – rzeźbiarskich, czy udzielanie przez swoich pracowników rolnych pomocy przy przetaczaniu ciężkich fragmentów pomnika. O dobrej atmosferze może świadczyć taki fakt, że zadowoleni kamieniarze – rzeźbiarze wyrzeźbili jego popiersie, które umieszczone było na słupie przy ogrodzeniu. Stało ono tutaj jeszcze kilka lat po II Wojnie.

Postawiony pomnik Tadeusza Kościuszki na środku rynku w Radziejowie, w okresie międzywojennym, był miejscem wszystkich uroczystości, zgromadzeń i wieców. Był otoczony solidnym i estetycznym parkanem z betonu i żelaza, rosły przy nim piękne biało – czerwone róże sztamowe, mające opiekunkę Panią Stanecką.

Pomnik stał na rynku Radziejowa do wiosny 1940 roku, kiedy to został ściągnięty przez hitlerowców i został zakopany na rozkaz władz okupacyjnych w miejscu dzisiejszej fontanny. Po oswobodzeniu Radziejowa 20 stycznia 1945 roku, rozbity pomnik wydobyto z ziemi i złożono na kilka lat obok dzisiejszej księgarni. Po następnych latach został przewieziony i złożony przy budynkach magazynowych Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej.

W 1982 roku powstała idea jego odbudowy i rekonstrukcji. Powołano społeczny Komitet Obywatelski z ośmioosobowym prezydium. Warto przypomnieć jego skład: Józef Górczyński – przewodniczący, Józef Nowakowski – sekretarz, Józef Bartczak – skarbnik, Waldemar Dziubich – członek, Ryszard Pernak – członek, Stanisław Pawelec – członek, Ryszard Czachorowski – członek, Marek Szuszman – członek.

Odbudowa zniszczonego przez Niemców pomnika trwała blisko 5 lat. Uroczystego jego odsłonięcia dokonano 11 października 1987 roku. Przez cały ten okres trud z realizacją odbudowy spoczywał na barkach komitetu jego odbudowy. Najaktywniej w nim działali: Józef Ryszard Pernak, Józef Nowakowski, Ryszard Czachorowski.

W dniu 28 kwietnia 1992 roku zgodnie z Uchwała nr 1/92 zebrali się członkowie Prezydium Komitetu Odbudowy Pomnika Tadeusza Kościuszki w Izbie Regionalnej Towarzystwa Miłośników Kujaw w Radziejowie zakończył działalność takim oto stwierdzeniem:

„Biorąc pod uwagę, że ustalony harmonogram związany z pracami odbudowy Pomnika Tadeusza Kościuszki w Radziejowie został w całości wykonany, a sam monument w dniu 11 października 1987 roku uroczyście odsłonięty, głosząc po wsze czasy chwałę Naczelnika w chłopskiej sukmanie a miastu splendor historyczny, Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika w Radziejowie, uznając zbędność dalszego istnienia, podejmuje uchwałę o samorozwiązaniu”

W realizację tego tematu zaangażowało się całe społeczeństwo. Wiele starać pochłonęło odtworzenie wiernych kopii pomnika. Na utworzone konto odbudowy pomnika płynęły dary z miasta, gminy, z Bydgoszczy, Włocławka. Pracowano w czynie społecznym. Harcerze, młodzież szkolna, zakłady pracy, szkoły i instytucje gromadziły metale kolorowe.

Sama rekonstrukcja pochłonęła znaczne koszty. Największą ofiarnością wykazała się załoga dawnej Spółdzielni Transportu Wiejskiego i miejscowy Bank Spółdzielczy.

Z organizacji trzeba wymienić ZBoWiD. Znaczny był udział Domu Kultury, młodzieży wszystkich szkół miasta, która to prowadziły zbiórkę złomu i metali kolorowych potrzebnych do odlewów. Obok naszych placówek edukacyjnych społeczne konto zasiliły też pieniądze przekazane przez Szkołę Podstawową im. Tadeusza Kościuszki w Bydgoszczy. Nie do przecenienia była pomoc finansowa MGRN, konserwatora zabytków, samorządu mieszkańców czy rad sołectw: Biskupice, Czołowo, Stary Radziejów.

Za duże zaangażowanie, starania i ofiarność najbardziej zasłużeni w dziele odbudowy pomnika wręczono okolicznościowe dyplomy i medale.